Historische filmvrouwen?

Deze week ging in Haarlem de film Kenau in première. Gouden Kalf winnares Monic Hendrickx speelt in deze film de historische figuur van Kenau Simonsdochter Hasselaer (1526-1588).

De film presenteert Kenau als moeder, strijder en heldin tijdens het beleg van Haarlem van 1573. De film heb ik nog niet gezien, dus ik weet niet of de rol van Kenau als scheepmaeckster er ook in voorkomt. Kenau trouwde in 1544 - achttien jaar oud - met Nanning Gerbrantdz. Borst, telg uit een Haarlems scheepmakersgeslacht. Nadat Nanning in 1562 stierf, tekende Kenau verschillende transactiestukken en brieven als scheepmaakster; op zich niet uniek, maar wel bijzonder! Kenau ging dus niet bij de pakken neerzitten, maar zette het bedrijf van haar overleden echtgenoot als zelfstandig onderneemster voort.

Kenau voer ook zelf. In juni 1588 reisde ze met haar eigen schip naar Noorwegen om hout in te kopen. Het schip keerde echter niet terug, waarna men aannam dat Kenau door zeerovers was overvallen en een droeve dood op zee had gevonden.
De roem van Kenau doofde na haar dood niet uit. In de negentiende eeuw werden zelfs schepen naar haar genoemd. De marine noemde een fregatschip Kenau Hasselaar. Het schip was in 1804 in Rotterdam als Diana op stapel gezet. Rond 1816 werd het herdoopt en nam het onder die heldhaftige naam deel aan het Bombardement van Algiers. Uiteindelijk werd het als wachtschip in 1841 gesloopt.

Ook de koopvaardij kende een schip met de naam Kenau Hasselaer. De Rotterdamse rederij C. Vlierboom & Zn. bestelde in 1839 een fregat van 698 ton bij scheepswerf De Naarstigheid van De Jong, Kortlandt en Anthonij. Dat schip werd na een loopbaan van bijna twintig jaar in 1858 gesloopt. Op dat moment had Vlierboom ook een schip met de naam Nova Zembla.

En u weet wellicht nog dat onder die naam eind 2011 de eerste Nederlandse 3D-film in de bioscopen te zien was. Het film toont het verhaal over de legendarische overwintering op Nova Zembla door de ogen van Gerrit de Veer, die als schrijver deelnam aan de expeditie. Een volledig verzonnen romance van De Veer met de dochter van de cartograaf en predikant Petrus Plancius (1552-1622), een rol van supermodel Doutzen Kroes, werd toegevoegd; dit natuurlijk om de bezoekcijfers flink op te stuwen.
Met Kenau is er nu in betrekkelijk korte tijd opnieuw een historische Nederlandse actiefilm.
Zou de directie van de Rotterdamse rederij Vlierboom een voorzienende blik hebben gehad met de keuze voor de namen van hun schepen? Ik laat graag aan u over of u in Monic Hendrickx een levensechte Kenau herkent of dat u meer van Doutzen als fictieve Catharina  Plancius gecharmeerd bent; en ook of zij boegbeelden voor de Nederlandse film zijn.

'Vrouwenspoelen'

Binnenkort is het weer 14 februari, Valentijnsdag, en dat is zoals we allemaal weten de dag dat de wereld weer in het teken staat van de romantiek. Aanbidders geven hun geliefden dan cadeautjes, bloemen of ze sturen hen een kaart. Vanuit Amerika kwam deze feestdag overwaaien naar ons land en werd het in de jaren '90 van de vorige eeuw een commercieel succes waar vooral de bloemisten en cadeauwinkels van profiteren. Tegenwoordig 'doet' ongeveer een kwart van de Nederlanders 'iets' aan Valentijnsdag. Op tv is er dan een groot aantal zwijmelfilms te zien en het zijn de jaarlijkse hoogtijdagen voor Dr. Love Robert ten Brink en Boerin zoekt Kijkers Yvon Jaspers.

In hun datingprogramma's komt het strand volgens mij niet zo heel vaak voor, maar romantiek en de kust zijn eigenlijk altijd heel sterk met elkaar verbonden geweest. Aan het strand zijn de normen en zeden minder strak. We gedragen ons anders en accepteren meer van elkaar als we heerlijk lijf aan lijf in de warme zon liggen, ieder op zijn eigen vierkante meter. Naakt recreëren is geen taboe (meer) om een bruin tintje te krijgen. 

Ook vroeger was het strand al een plaats van romantiek. Naakte baders waren er praktisch niet, maar geliefden speelden daar wel het spel van het vrouwenspoelen. Bij deze merkwaardige vorm van strandvermaak, die ongeveer tot het midden van de zeventiende eeuw in gebruik was, gingen jonge minnaars in de meimaand naar het strand. Als zij dan na een wandeling met hun geliefde bij de vloedlijn aankwamen dan werd de vrouw onverhoeds door haar minnaar opgetild en in de zee gedragen.

Tegenstribbelen en smeken hielp de vrouwen niet om hun minnaar van diens plan te weerhouden. Als deze diep genoeg de zee was ingelopen dan bespatte hij zijn angstige geliefde met water. Bij terugkeer op het droge werd de vrouw naar een duintop gevoerd en daar aangekomen in het mulle zand geduwd en van het duin afgerold. Beneden aangekomen volgde nog een inzouting met zand en hoe zij ook tegenspartelde, haar minnaar was niet te vermurwen. Jacob Cats beschreef dit fenomeen in zijn Spiegel van den ouden en nieuwen tyt. Het blijkt dat de meisjes niets misdeden, maar dat het de wijse van het landt was. Als de vrijster na afloop nog steeds vriendelijk en opgetogen haar minnaar tegemoet trad, dan wist deze dat hij op zijn geliefde kon bouwen. Kortom, voordat een man in de figuurlijke betekenis met een vrouw in zee ging testte hij haar eerst door letterlijk met haar in zee te gaan. Op strandgezichten van Scheveningen of Katwijk treffen we de praktijk van het vrouwenspoelen heel soms aan. Op verschillende schilderijen en prenten zie je die lust aan de kust soms als een detail afgebeeld. Soms staat er een visser met een net bij en dat laat aan duidelijkheid niets te wensen over.
 

Mannen die vrouwen vastpakken en meetrekken naar zee; een enkele keer is het zelfs het hoofdthema van een prent. Cats en andere schrijvers veroordeelden deze ruwe omgangsvorm, die na de zeventiende eeuw in onbruik is geraakt. Denk daar nog maar eens aan als je de camper van Robert of het busje van Yvon soms een keer op de boulevard ziet staan.